Çerkez Ethem isyaný, Milli Mücadele içinde yer alan diðer isyanlardan daha farklý sebeplere sahiptir. Bu ayaklanmanýn etnik bir sebebi olmadýðý gibi, bölgesel bir nedene de dayanmamaktadýr. Vatan savunmasýnda kendi birliðiyle görev yapan Çerkez Ethem'in, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin kurulmasýndan sonra düzenli ordunun içinde yer almak istememesi yüzünden baþlattýðý isyandýr. Bunun farklý sebepleri bulunmaktadýr. Bu isyan 1. Ýnönü Savaþý'nda bastýrýlmýþtýr. Kendi birliði olan Kuva-yi Seyyare ile baþarýlý hizmetleri olan Çerkez Ethem, bundan sonra Yunan ordusuna teslim olduðundan, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafýndan vatan haini ilan edilmiþtir.
Çerkez Ethem isyanýnýn sebepleri
Ankara valisini yetkisi dýþýnda yargýlama giriþimi: Yozgat ayaklanmasýný bastýran Çerkez Ethem, Ankara valisi Yahya Galip Bey'i yargýlamak için 26 Haziran 1920 tarihinde Yozgat'a çaðýrmýþtýr. Türkiye Büyük Millet Meclisi baþkaný olan Mustafa Kemal Atatürk, Çerkez Ethem'in bu emrini reddetmiþtir.
Ýstiklal mahkemeleri hakkýnda verilen karara karþý çýkma: TBMM tarafýndan 18 Eylül 1920 tarihinde kaçak askerlerin ve casuslarýn yargýlamasýnda Ýstiklal Mahkemelerini kurmuþ olmasý, Çerkez Ethem ve kardeþleri tarafýndan kabul görmemiþtir. Askerlerin ve casuslarýn eskiden olduðu gibi, birliklerin önünde infaz edilmesine devam edeceklerini bildirerek, mahkemeyi tanýmadýklarýný bildirmiþlerdir.
Asker toplama konusunda Ýçiþleri Bakanlýðýna engel olma: Çerkez Ethem Yozgat ayaklanmasýnýn bastýrýlmasýndan sonra, 1920 yýlýnda Yozgat civarlarýndan asker toplamaya baþlamýþ. Normalde asker toplama yetkisinin TBMM tarafýndan Ýçiþleri Bakanlýðýna verilmesi yüzünden, Ýçiþleri Bakaný Albay Refet Bele buna karþý çýkmýþtýr. Çerkez Ethem bunun karþýlýðýnda Ýçiþleri Bakanýna hakaret eden bir telgraf göndermiþ ve Batý Cephesindeki asker toplama faaliyetini devam ettirmiþtir. Eskiþehir Karacaþehir'de kurulan müfrezeyi Kütahya'ya alarak, Cephe Komutanlýðýnýn denetiminde býrakmamýþtýr.
Batý Cephesinin iki kýsma ayrýlmasýna karþý çýkýlmasý: TBMM 9 Kasým 1920 tarihinde Batý Cephesi Komutanlýðýný iki bölüme ayýrmýþ, ancak Çerkez Ethem ve kardeþleri bu karara karþý çýkmýþtýr. Buna sebep Çerkez Ethem'in Güney cephesi komutaný Albay Refet Bey'e güvenmemesi, batý cephesinin eskiden olduðu gibi Albay Ýsmet Bey'in komutasýnda kalmasýný istemesidir. Çerkez Ethem bu isteklerinde ýsrarcý bir tutum sergilemiþtir.
Düzenli ordunun kurulmasýna direnç gösterilmesi: TBMM hükümetinin düzenli ordu kurma ve Milli Kuvvetlerin buna katýlmasý kararýna karþý çýkan Çerkez Ethem ve taraftarlarý, buna karþý olduðunu belirten davranýþlar sergilemeleri ayaklanmanýn baþlamasýnda etkili olmuþtur.
TBMM hükümetine baþkomutanlýk yetkisinin verilmesine karþý çýkma: Düzenli ordunun kurulma kararý baþkomutanlýk yetkisinin yani ordunun sevk ve idaresinin TBMM hükümetine vermekteydi. Bu karara da karþý çýkýlmýþtýr.
Çerkez Ethem'in kuvvetlerine 1. Kuva-yi Seyyare adýnýn verilmesine karþý çýkma: Düzenli ordu kurulmasý çalýþmalarýnda, kuvvetlerin birbirinden ayýrt edilebilmesi için, 1. Kuva-yi Seyyare adý verilmesi karara baðlanmýþtýr. Bu karara karþý çýkan Çerkez Ethem kuvvetlerine Umumi Kuva-yi Seyyare adýný vermiþtir. Kendisini de komutan olarak ilan etmiþtir. Bu baðýmsýz komutanlýk isteðinden kaynaklanmaktadýr.
Yüzbaþý Tevfik Bey'le Cephe Komutanlýðý arasýnda olan çekiþmeler: Batý Cephesi Komutanlýðý halkýn güvenliði için sahra jandarma bölüðü kurulmasýna karar vermiþtir. Yüzbaþý Tevfik Bey bunun kendisini denetlemek için kurulduðunu düþünmüþtür. Bu nedenle Atatürk'e telgraf çekerek Batý Cephesini tanýmadýðýný bildirmiþtir.
Çerkez Ethem isyanýnýn baþlamasý
Çerkez Ethem kendisinin hakim olduðu alanda TBMM hükümetini tanýmamýþ, kendi düþünceleriyle hareket etmiþtir. Bu durum 1920 yýlýnýn sonlarýnda isyan durumunu almýþtýr. Bu aþamada Yörük Ali Efe, Sarý Efe ve Demirci Mehmet Efe'yi yanýna çekmeye çalýþmýþtýr. 2 Ocak 1921 tarihinde TBMM hükümetine çektiði telgrafta, Mustafa Kemal Atatürk'ün Bilecik'ten Ankara'ya dönerken götürmüþ olduðu Ýstanbul Hükümeti temsilcilerinin serbest býrakýlmasýný istemiþtir. Bu telgrafta TBMM ordusunun kendisine taarruz halinde olduðunu, kendisinin de buna karþý koyacaðýný bildirmiþ ve bunu Yunan hükümetine de bildirdiðini belirtmiþtir.
Çerkez Ethem ayaklanmasýnýn bastýrýlmasý
Meclisin Kuva-yi Seyyareye karþý çýkmasý nedeniyle, Ethem Bey'in vatana ihanet suçu iþlediðine karar verilmiþtir. Düzenli ordu 1921 yýlýnda Çerkez Ethem'in kuvvetlerinin üzerine yürümüþtür. Bunun üzerine Çerkez Ethem Yunanlýlara sýðýnmýþ, silah ve cephaneleri TBMM kuvvetlerine býrakmýþtýr.
Bildirimler
* Çerkes Ethem hakkýnda vatan hani kararý alýndýðýna dair yapýlan araþtýrmaya göre böyle bir karara rastlanmadýðý bildirilmiþtir.
