Boğazlar Sorunu ve Yapılan Antlaşmalar

Boğazlar Sorunu, tarihi boyunca Osmanlı Devleti ve büyük Avrupa devletleri arasında stratejik bir çekişme unsuru olmuştur. 18. yüzyıldan itibaren Rusya'nın sıcak denizlere inme çabalarıyla başlayan bu sorun, 19. yüzyılda daha da derinleşmiş ve I. Dünya Savaşı'na zemin hazırlamıştır. Günümüzde ise Türkiye'nin elinde bulunsa da, uluslararası ilişkilerde hala önemli bir konu olarak varlığını sürdürmektedir.
Boğazlar Sorunu ve Yapılan Antlaşmalar
12 Eylül 2024

Boğazlar Sorunu


Boğazlar Sorunu, İtilaf Devletleri tarafından ortaya atılmış, Çanakkale ve İstanbul Boğazları'nın stratejik öneminden faydalanabilmek adına Osmanlı üzerinde kurgulanan planlardan bir tanesi olarak tarihteki yerini almıştır.

Boğazlar Sorunu sadece Osmanlı Devleti'ni değil, diğer büyük Avrupa devletlerini de etkilemiş olan bir durumdur. Bu sorun, bu devletler arasında kimi zaman büyük çekişmeler çıkmasına da neden olmuştur. Boğazlar Sorunu Kurtuluş Savaşı döneminde ortaya çıkmış bir durum değildir. Bu sorunun kökleri 18. yüzyıla kadar dayanmaktadır.


18. Yüzyılda Boğazlar Sorunu

Rusya'nın 18. yüzyıldaki hükümdarı olan Büyük Petro, o dönemde Karadeniz'e ve Boğazlara hâkim olarak sıcak denizlere inme fikriyle dikkat çekmiştir. Çariçe 2. Katerina zamanında da devam eden bu politika doğrultusunda Küçük Kaynarca Antlaşması sonrasında Rusya, bu amacını gerçekleştirebilmek adına eline bir fırsat geçirmiştir. Aslında bu durumdan daha önceki bir dönemde, yani 1774 yılında da yine Rus gemileri İstanbul Boğazı'nı kuşatma girişiminde bulunmuştur. Ancak bu kuşatma girişimi başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

18. yüzyılda Boğazlara hâkim olmak isteyen sadece Rusya olmamıştır. 1798 yılında o dönemde yaptığı fetih hareketleriyle ön plana çıkan Napolyon, gözünü İstanbul'a dikmiştir. Boğazlar Sorunu'nun 18. yüzyıldaki bu ayağında başta Rusya olmak üzere tüm büyük Avrupa devletleri, Napolyon'a karşı çıkarak Rusya ile Osmanlı Devleti arasında karşılıklı yardımlaşma antlaşması imzalamışlardır. Ancak Fransa, Osmanlı üzerine baskıda bulunarak bu antlaşmanın iptal edilmesini sağlamıştır.

19. Yüzyılda Boğazlar Sorunu


Osmanlı Devleti'nin zayıflamaya başladığı dönemlerde Boğazlar Sorunu daha da çok gündeme gelmeye başlamıştır. 1833 yılındaki Mısır Sorunu ile Rusya emellerine bir adım daha yaklaşmak adına girişimlerde bulunmuştur. Mısır Sorunu'nda Osmanlı Devleti'ne yardım eden Rusya, karşılığında Hünkar İskelesi Antlaşması ile boğazlar üzerinde bazı konularda söz hakkı elde etmiştir. Hünkar İskelesi Antlaşması Boğazlar Sorunu ile yeni bir meseleyi, Şark Meselesi'ni de ortaya çıkarmıştır.

Bu dönemde daha etkin olmak isteyen İngiltere, Hünkar İskelesi Antlaşması'nın yerine başka bir antlaşma yapılması için girişimlerde bulunmuştur. Bu sırada Mısır valisi Mehmet Ali Paşa'nın yeniden ayaklanma çıkarması üzerine bu durumu fırsat bilen İngiltere, Osmanlı Devleti'ne yardım ederek 1840 yılında Londra Antlaşması'nın imzalanmasını sağlamıştır. İstanbul'un fethinden bu yana Osmanlı Devleti'nin kontrolünde olan boğazlar için bu antlaşma bir dönüm noktası olmuştur. 1841 yılında Fransa'nın da bu antlaşmaya katılmasıyla birlikte antlaşma "Boğazlar Sözleşmesi" olarak adlandırılmıştır. Bu sözleşme ile Osmanlı Devleti boğazlar üzerindeki tek hakimiyet ve söz hakkını bir anlamda kaybetmiştir. Bu sözleşmeye göre;

  • Boğazlar Osmanlı Devleti'nde kalmıştır.
  • Ancak savaş zamanında boğazlar bütün devletlerin savaş gemilerine kapalı tutulacaktır. Ancak ticaret gemilerine açık olacaktır.

Boğazlar Sorunu farklı bir boyut kazanmıştır. Özellikle de Avrupa'nın büyük devletlerinin boğazlar üzerinde söz sahibi olmasıyla birlikte artık devletler arasındaki çekişmeler de artmıştır. 1853 yılındaki Rusya'nın Eflak ve Boğdan'ı işgali de bunlardan bir tanesidir. Rusya'nın Eflak ve Boğdan'ı işgalinden sonra tedirgin olan Avrupa devletleri kendilerini korumak ve Rusya'yı korkutmak için boğazlardan geçirerek Karadeniz'e savaş gemileri göndermişlerdir. Ancak Rusya bu gemilerle Boğazlar Sözleşmesi'nin ihlal edildiğini öne sürerek Kırım Savaşı için girişimlerde bulunmuştur. Bu savaş sadece o zaman için değil, ilerleyen zamanlar için de bir dönüm noktası olmuştur. Avrupa devletlerinin birbirlerine olan güvenin bitmesine neden olan bu olay, 1. Dünya Savaşı'nın da temellerinin atılmasına neden olmuştur.

1. Dünya Savaşı Döneminde Boğazlar Sorunu

Boğazlar Sorunu'nun önemi 1. Dünya Savaşı ile daha çok ön plana çıkmıştır. 1. Dünya Savaşı ile Rusya'ya yardım bahanesiyle boğazlardan geçmek isteyen İngiltere, jeopolitik öneminin farkında olduğu Çanakkale Boğazı'na bir çıkarma yapmıştır. Ancak İngiltere'nin bu girişimi, Türk askerinin başarılı savunması ile hüsranla sonuçlanmıştır. İtilaf Devletlerinden de yardım alarak tekrar taarruza geçen İngiltere, savaşın kilit noktası olan Boğazların öneminin farkında olarak tekrar harekete geçmiştir. Ancak bu girişimler de başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

1. Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle birlikte Osmanlı Devleti Çanakkale Boğazı'nda başarılı olsa da, Almanya'nın yenilmesiyle birlikte Osmanlı Devleti de yenik sayılmıştır. Bu yenilgi sonrası Osmanlı Devleti ile Sevr Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmada Boğazlar ile ilgili de maddeler bulunmaktadır.

  • Çanakkale ve İstanbul Boğazı tüm devletlerin gemilerine açık olacaktır.
  • Gemilerin kontrolü için Boğazların yönetimi tüm kontrol boğazlar komisyonuna bırakılmıştır.
  • Boğazlar komisyonunun başkanı iki yılda bir değişecektir. Ancak Türkiye başkan olamayacaktır.
  • Fransa, İngiltere ve İtalya boğazlarda asker bulundurabilecektir.

Kurtuluş Savaşı ve Lozan Antlaşması

Boğazlar Sorunu İtilaf Devletlerinin lehine Boğazlar komisyonuyla birlikte olumlu şekilde sonuçlanmıştır. Özellikle de İstanbul'un İngiltere tarafından işgal edilmesiyle birlikte bu sorun başka bir boyut kazanmıştır. Bu olayla birlikte Anadolu'da büyük gelişmeler yaşanmıştır. İstanbul'un işgaliyle birlikte Anadolu'da da Kurtuluş Savaşı'nın ilk adımları atılmaya başlanmıştır. Bu çalışmalarla birlikte yayımlanan Misak-ı Milli ile de Boğazlar Sorunu Türkiye adına yeni bir boyut kazanmıştır.

Bu konuda çalışmalarını sürdüren Yeni Türk Devleti, Osmanlı Devleti tarafından imzalandığı halde hiç uygulanamayan Sevr Antlaşması'nın yerine Lozan Antlaşması'nın imzalanmasını sağlamışlardır. Bu antlaşma ile Yeni Türk Devleti Boğazlar üzerinde söz sahibi olabilmek kendini göstermiştir. Londra Antlaşması'na dahil edilen, Lozan Boğazlar Sözleşmesi ile birlikte;

  • Barış zamanında Boğazlardan ticaret gemilerinin ve uçaklarının geçmesi serbest bırakılmıştır.
  • Savaş gemilerinin ve uçaklarının barış zamanında geçmesi için sınırlama getirilmiştir. (Karadeniz yönünde)
  • Savaş zamanında eğer Türkiye savaşta değilse tarafsızlık hakkını kullanarak geçişleri engelleyemez. Eğer Türkiye savaşta ise tarafsız devletlerin ticaret gemilerinin geçmesine izin vermesi gerekmektedir. Ancak bu gemiler savaş yardımı için malzeme götürüyorlarsa Türkiye geçişi engelleme hakkını kullanabilir.
  • Boğazların bir bölümü askerden arındırılmıştır.
  • Boğazlar başkanı Türk olan bir komisyon tarafından denetlenecektir.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi

Boğazlar Sorunu'nu bu antlaşma ile lehine çeviren Türkiye, Misak-ı Milli'yi kesin olarak uygulayabilmek adına Boğazlar üzerinde tam hakimiyet kurmak için çalışmalarını yürütmüştür. Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile de bunu bir adım daha ileriye taşımıştır. Bu sözleşme ile Türkiye kendi güvenliği açısından büyük bir avantaja sahip olmuştur. Bu sayede Türkiye uluslararası alanda da kendisini gösterme fırsatı elde etmiştir.

Günümüzde Boğazlar Sorunu

Boğazlar Sorunu konusunda günümüze gelindiğinde artık daha farklı çalışmalar yürütülmektedir. Bugün Boğazların tam hakimiyeti Türkiye'nin elinde bulunsa da bazı konularda Türkiye kısıtlamalara maruz kalmış durumdadır. Özellikle de yeni yapılan araştırmalar nedeniyle büyük devletlerin yeni Basra Körfezi olarak adlandırılan Hazar Denizi Havzası'nı kontrol altına almaya çalışmakta olduğu gözlemlenmektedir. Bu nedenle Boğazlar Sorunu günümüzde daha ileri bir konu haline gelmiştir.

Yeni Soru Sor / Yorum Yap
şifre
Sizden Gelen Sorular / Yorumlar
soru
Esen 12 Eylül 2024 Perşembe

Boğazlar sorunu, tarihi süreçte birçok devletin çıkarlarını etkilemiş önemli bir meseledir. Bu sorun, özellikle 18. ve 19. yüzyıllarda büyük Avrupa devletleri arasında gerginliklere yol açmış, sonuçları ise savaşlara kadar uzanmıştır. Boğazlar sorununun günümüzdeki etkileri hala hissedilmektedir.

Cevap yaz
soru
Gabra 12 Eylül 2024 Perşembe

Boğazlar meselesi, tarihin her döneminde büyük güçlerin çıkar çatışmalarına neden olmuştur. 1. Dünya Savaşı sırasında yaşananlar, bu sorunun ne denli kritik olduğunu gösteriyor. Günümüzde bile Boğazlar üzerine yapılan tartışmalar, uluslararası ilişkilerdeki dinamikleri etkilemeye devam ediyor. Bu mesele ne zaman çözülecek?

Cevap yaz
soru
Kayra Ali 04 Ağustos 2024 Pazar

Boğazlar Sorunu neden bu kadar önemliydi ve neden büyük Avrupa devletleri arasında bu kadar çekişmelere neden oldu? 18. yüzyılda Rusya'nın Boğazlar üzerindeki emelleri neydi ve bu emeller doğrultusunda nasıl adımlar attılar? Ayrıca, 1. Dünya Savaşı sırasında Boğazlar'ın jeopolitik önemi nasıl daha çok ön plana çıktı ve İngiltere'nin Çanakkale Boğazı'na yaptığı çıkarma girişimleri neden başarısızlıkla sonuçlandı? Günümüzde Boğazlar Sorunu nasıl bir boyut kazandı ve büyük devletlerin Hazar Denizi Havzası'nı kontrol altına almaya çalışması Boğazlar üzerindeki durumu nasıl etkiliyor?

Cevap yaz
1. Cevap
cevap
Admin

Kayra Ali,

Boğazlar Sorunu, tarih boyunca büyük devletlerin dikkatini çeken ve önemli çekişmelere neden olan bir konu olmuştur. Boğazlar, Karadeniz'i Akdeniz'e bağlayan stratejik su yolları olarak, hem ticaret hem de askeri açıdan büyük öneme sahiptir. 18. yüzyılda Rusya'nın Boğazlar üzerindeki emelleri, sıcak denizlere inme hedefiyle doğrudan ilişkilidir. Bu amaca ulaşmak için Rusya, Osmanlı İmparatorluğu ile birçok savaş yapmış ve Boğazlar üzerinde kontrol sağlamak için diplomatik ve askeri adımlar atmıştır.

1. Dünya Savaşı sırasında Boğazlar'ın jeopolitik önemi daha da artmıştır. İngiltere ve müttefikleri, Osmanlı İmparatorluğu'nun savaŞ™ın merkezi güçlerinden biri olması sebebiyle Boğazlar'ı kontrol altına almak istemiştir. Bu bağlamda İngiltere'nin Çanakkale Boğazı'na yaptığı çıkarma giriŞ™imleri, Osmanlı kuvvetlerinin dirençi ve stratejik hatalar nedeniyle baŞ™arısızlıkla sonuçlanmıştır.

Günümüzde Boğazlar Sorunu, hala büyük devletlerin ilgisini çeken bir konudur. Hazar Denizi Havzası'nı kontrol altına alma çabaları, Boğazlar'ın önemi üzerinde doğrudan etkili olmuştur. Bölgede enerji kaynaklarının taŞ™ınması ve askeri stratejiler, Boğazlar'ın stratejik önemini korumakta ve büyük devletler arasındaki çekiŞ™melerin devam etmesine neden olmaktadır.

Umarım bu bilgiler sorularınızı yanıtlamıştır.

Saygılar,

Çok Okunanlar
TBMM nin Açılması
TBMM nin Açılması
Popüler İçerikler
Editörün Seçtiği
Misaki Milli Nedir?
Misaki Milli Nedir?
Ermeni Sorunu
Ermeni Sorunu
İlginizi Çekebilir
Kanal Cephesi
Kanal Cephesi
Haber Bülteni
Popüler İçerik
Misakı Milli Sınırları ve Kabul Edilişi
Misakı Milli Sınırları ve Kabul Edilişi
Romanya Cephesi
Romanya Cephesi
Çerkez Ethem İsyanı Sebepleri ve Sonuçları
Çerkez Ethem İsyanı Sebepleri ve Sonuçları
Musul Sorunu Nedir ve Nasıl Sonuçlanmıştır?
Musul Sorunu Nedir ve Nasıl Sonuçlanmıştır?
İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Tarihi
İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Tarihi
Güncel
Tbmm Açılması Tarihi ve Önemi
Tbmm Açılması Tarihi ve Önemi
Güncel
Kuvayi-milliye nedir?
Kuvayi-milliye nedir?
Güncel
Kurtuluş Savaşındaki Cepheler
Kurtuluş Savaşındaki Cepheler
Teşkilatı Esasiye Kanunu ve Maddeleri
Teşkilatı Esasiye Kanunu ve Maddeleri
Çanakkale Cephesi
Çanakkale Cephesi
Kurtuluş Savaşı Öncesi Durum
Kurtuluş Savaşı Öncesi Durum
Şeyh Sait İsyanı Gerekçeleri ve Sonuçları
Şeyh Sait İsyanı Gerekçeleri ve Sonuçları
Amasya Genelgesi Maddeleri
Amasya Genelgesi Maddeleri
Suriye Filistin Cephesi
Suriye Filistin Cephesi
İtilaf Devletleri Hangileridir?
İtilaf Devletleri Hangileridir?
Doğu Cephesi Sonuçları
Doğu Cephesi Sonuçları
Kurtuluş Savaşı
Kurtuluş Savaşı
Gümrü Antlaşması Maddeleri
Gümrü Antlaşması Maddeleri
Galiçya Cephesi Sonuçları
Galiçya Cephesi Sonuçları
Misakı İktisadi Görüşmeleri ve Maddeleri
Misakı İktisadi Görüşmeleri ve Maddeleri
Amiral Bristol Raporu Önemi ve Maddeleri
Amiral Bristol Raporu Önemi ve Maddeleri
Son Osmanlı Mebusan Meclisi
Son Osmanlı Mebusan Meclisi
Mudanya Ateşkes Antlaşması
Mudanya Ateşkes Antlaşması
Amasya Tamimi Maddeleri ve Sonuçları
Amasya Tamimi Maddeleri ve Sonuçları
İzmir İktisat Kongresi Kararları ve Maddeleri
İzmir İktisat Kongresi Kararları ve Maddeleri
İzmirin İşgali Savaşı ve Sonuçları
İzmirin İşgali Savaşı ve Sonuçları
Kurtuluş Savaşı Örgütlenme Dönemi
Kurtuluş Savaşı Örgütlenme Dönemi
Erzurum Kongresi Kararları
Erzurum Kongresi Kararları
Havza Genelgesi Maddeleri
Havza Genelgesi Maddeleri